گروه فعالیت‌های قرآنی: یکپارچگی در رسم‌الخط قرآن رایج کشور نه تنها یک ضرورت برای توسعه سواد قرآنی است بلکه از لوازم اصلی وحدت ملی و انسجام اسلامی به شمار می‌رود.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) رضا نباتی، کارشناس قرآن با بیان این مطلب به تاریخچه‌ای از روند تغییر در رسم‌الخط قرآن پرداخت و گفت: رسم‌الخط قرآن قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به شیوه ایرانی و با خط هنرمندان قرآن‌نویس مانند استاد طاهر خوشنویس و نیریزی و دیگران انجام می‌شد، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با ظهور خط زیبا و مردم پسند خطاط سوری عثمان طه این رسم‌الخط و رسم‌الخط کشورهای عربی به تدریج رواج یافته و می‌توان گفت از دهه 60 این خط رایج شد و کم‌کم‌ جای خط‌های دیگر را گرفت.

وی افزود: خط عثمان طه در عین چشم‌نوازی و متقن و مستدل بودن مشکلاتی را برای خوانندگان فارسی زبان به همراه داشت، شلوغی اعراب، حرکات کشیده اضافی، علائم ناخوانا و علائم تجویدی باعث شلوغی رسم‌الخط ‌شد و حتی حافظان و قاریان قرآن هم در بدو امر دچار مشکل و اشتباه می‌شدند که در دهه 60 بسیار مشهود بود اما رفته رفته به عادت تبدیل شد.

وی اظهار کرد: خط عثمان طه دو اشکال عمده دارد؛ یکی این که بسیار شلوغ است و علائم زائد زیاد دارد و در هر صفحه حدود 200 علامت زاید وجود دارد که در مجموع قرآن بیش از 120 هزار علامت زاید را شاهد خواهیم بود، (علامت زاید هم به حرکاتی می‌گوییم که بود و نبود آن تفاوتی ندارد بلکه بودن آن خواننده را دچار اشکال می‌کند) مانند «نوحیها» که دارای حرکات اضافه در زیر «ح» و «ه» است.

نباتی تصریح کرد: دومین اشکال این خط آن است که خطاط سعی کرده است تا تجوید را وارد خط کند اما نتوانسته است اغلب قواعد تجویدی را اعمال کند، ضمن این‌که یک قاری قرآن موارد تجویدی را می‌داند و لزومی برای آن در خط نیست و کسی که تجوید نمی‌داند، دچار اشکالات متعددی در تلاوت قرآن می‌شود.

این کارشناس قرآنی تصریح کرد: در دهه 70 به بعد با دستور رهبر معظم انقلاب اسلامی برای قانونمند شدن رسم الخط و وحدت رویه در کشور، مرکز طبع و نشر قرآن کریم راه‌اندازی و طرح جدیدی برای رسم‌الخط ارایه شد، در این شیوه سعی شده است تا از محاسن رسم الخط‌های موجود از جمله خط عثمان‌طه که زیبایی چشم نوازی دارد استفاده و در عین حال از مشکلات این خط پرهیز شود.

وی گفت: بر این اساس، کتابت قرآن براساس رسم‌الخط عثمان طه با حذف حرکات زاید به شیوه‌ای خلوت و آسان و نزدیک به املای فارسی تهیه و تنظیم شد و چند خطاط ایرانی نیز هم اکنون به این شیوه خطاطی می‌کنند و مصاحف آنان نیز به چاپ می‌رسد.

نباتی افزود: از دهه 70 به بعد سازمان تبلیغات اسلامی اقدام به تنظیم و تصحیح مجدد خط نیریزی کرد و با شمارگان بالا قرآن را چاپ و توزیع کرد ولی مورد استقبال مردم واقع نشد، از دهه 80 به بعد این سازمان اقدام به تغییر شیوه خط عثمان‌طه کرد و حروف و علائم آن را براساس شیوه‌های قدیم ایرانی تغییر داد، این دخل و تصرف در خط عثمان‌طه بدون رعایت قانون «کپی رایت» و بدون اجازه از خطاط صورت گرفته است.

وی افزود: مسئولان سازمان تبلیغات اسلامی این خط را به شدت ترویج می‌کنند و علیه خط عثمان‌طه و خط کم علامت مرکز طبع و نشر قرآن تبلیغات منفی به راه انداخته‌اند که مناسب است مسئولان دو مرکز به این وضعیت سر و سامان دهند به ویژه در سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی شایسته است، میزگرد علمی و چالشی درباره این موضوع بگذارند و اختلافات را به طور منطقی، علمی و خداپسندانه حل کنند.

نباتی افزود: برای کشور ما زیبنده نیست که پس از گذشت 27 سال از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز یک رسم‌الخط استاندارد برای خودمان نداریم در حالی که بسیاری از کشورهای اسلامی برای خود رسم الخط واحد دارند.

این کارشناس قرآنی تصریح کرد: از سوی دیگر ما خطاطان خوبی مانند استاد «صمدی» «موحد» «بنی رضی» و ... داریم که می‌توانیم از وجود آنان بهره‌مند شویم و خط آنان را رواج دهیم.

نباتی گفت: البته آموزش و پرورش بنا دارد 650 هزار قرآن به شیوه کم علامت چاپ مرکز طبع و نشر قرآن در مدارس خود توزیع کند که 137 هزار جلد از آن‌ها توزیع شده و بازده خوبی هم داشته است.

وی در ادامه به برخی از اشکالات خط قرآن چاپ سازمان دارالقرآن الکریم اشاره کرد و گفت: در شناسنامه این قرآن که در صفحه آخر درج شده است، چنین آمده: «خطاط عثمان طه(براساس رسم الخط املائی)» که با کمی دقت در آیات و عبارات این مصحف، به سادگی می‌توان فهمید که ادعای رسم الاملائی بودن این قرآن کاملا مخدوش است، زیرا در بسیاری موارد، کلمات براساس رسم‌المصحف مغایر با املای عربی نوشته شده است و برخی کلمات به صورت گزینشی به شیوه رسم الاملاء تغییر کرده است، که این نشانگر عدم احاطه طراحان و تغییردهندگان، به ویژگی‌های مربوط به رسم الخط قرآن اعم از رسم المصحف و رسم الاملاء است که چند نمونه از این موارد در ذیل می‌آید:

*در کلمه «سماوات» که در رسم المصحف، بدون الف و در رسم الاملاء با دو الف نوشته می‌شود، در این مصحف با یک الف نوشته شده و الف دیگر مخدوف مانده است(رسم‌المصحف«سموت» و رسم الاملاء «سماوات» و در این قرآن«سموات»)

*رسم المصحف الصلوة، الزکوة، الحیوة؛ رسم الاملاء، الصلاة، الزکاة و الحیاة و در این قرآن، به صورت رسم‌المصحف ابقاء شده است نه رسم الاملاء.

*رسم المصحف: ادریک، ضحیها، مثویه، ینهیهم و ...؛ در رسم الاملاء: ادراک، ضحاها، مثواه، ینهاهم و ...که در این قرآن به صورت رسم المصحف آمده نه رسم الاملاء.

*رسم المصحف: ءانست، ءانذر تهم، اءنٌک و ...؛ رسم الاملاء: اانت، اانذرتهم، اانٌک و ...که در این مصحف، رسم الاملاء رعایت نشده بلکه به شیوه رسم المصحف آمده است.

این کارشناس قرآن گفت: در رعایت شیوه علامت‌گذاری نیز وحدت رویه و انسجام مشاهده نمی‌شود، چه در اکثر کلمات که به صورت رسم‌المصحف است و چه در آن دسته کلماتی که به صورت رسم‌الاملاء آمده، علائم به صورت ناهماهنگ نوشته شده که مثال‌های زیر نمونه‌ای از آن‌ها است: *در این مصحف، الف کوچک گاه قبل از «ی»ناخوانا و گاه روی «ی» ناخوانا نوشته شده است به طور مثال در کلمات «علی و موسی» الف کوچک، روی «ی» نوشته شده ولی در «بالهدی، استوی و سلوی» قبل از «ی» نوشته شده است.

*درباره «واو» ناخوانا نیز الف کوچک باید قبل از واو نوشته شود، ولی در این مصحف روی واو نوشته شده و اغلب خوانندگان را به اشتباه می‌اندازد به طور مثال در کلمات «صلوه و زکوه» در آیه 43 سوره مبارکه بقره که الف کوچک روی «واو» آمده است.

*علامت مد در جاهای مختلفی آمده است به طور مثال در آیات 13 و 14 سوره مبارکه بقره در مقایسه با کلمه «قالوا» گاهی علامت مد روی «واو» گذاشته شده و گاهی روی «واو و الف» ناخوانا آمده و گاهی هم روی «الف» ناخوانا قرار گرفته است.

*در رسم المصحف، کلماتی مانند «خاسئین و صابئین» همزه بدون دندانه نوشته می‌شود در صورتی که رسم الاملاء باید با دندانه باشد که در این مصحف رعایت نشده است، در صورتی که همین قاعده در کلمه اسراییل (بقره /83 )رعایت شده است: اسرءیل، اسراییل

*در آیه 102 سوره بقره برخی کلمات مانند «الشیاطین» به صورت رسم الاملاء نوشته شده است اما در همان آیه، در کلمات «سلیمان، هاروت، ماروت، اشتراه» رسم الاملاء رعایت نشده بلکه به صورت رسم‌المصحف آمده است.

*در آیه 69 سوره یوسف در کلمه «ءاوی» اولا رسم الاملاء رعایت نشده و ثانیا علامت مد روی «ی» ناخوانا نوشته شده که افراد عموما ‌به اشتباه می‌افتند و به جای الف مدی که حرف مد است «ی» ناخوانا را می‌خوانند و مد می‌دهند.

*کلمه جیء در آیه 69 سوره زمر از رسم المصحف دو وجهی است ولی در این قرآن مطابق وجه مشکل‌تر نوشته شده یعنی «جایء» در حالی که کلمه قبل از آن یعنی «کتاب» را رسم الاملائی نوشته‌اند.

*کلمات «قواریرا، یتلوا، ثمودا و ساوریکم» در رسم الاملاء حتما باید به این صورت بیاید «قواریر، یتلو، ثمود، ساریکم»، در صورتی که همان رسم‌المصحف اعمال شده است.

وی در پایان تاکید کرد: در نتیجه حتی یک صفحه در این قرآن نیست که این گونه اشکالات در آن دیده نشود و به نظر می‌رسد اشاعه این قرآن به عنوان رسم الاملاء در این شمارگان و به این شکل آن هم در سراسر کشور، نیازمند تامل و بازنگری است.